Pastoraat en milieu in het Amazonegebied 

Bijna de hele maand oktober wordt in het Vaticaan een bijzondere bisschoppensynode gehouden over het Amazonegebied in Zuid-Amerika. De werktitel van deze deels ‘groene’ synode is: ‘Amazone: nieuwe wegen voor de Kerk en voor een integrale ecologie’. Twee thema’s onder één noemer; twee thema’s waar je tot Sint Juttemis over kunt blijven praten maar waar afdwingbare concrete uitkomsten en maatregelen bij voorbaat uitgesloten zijn. Wat niet wil zeggen dat het een zinloze bijeenkomst wordt. Want opnieuw daagt paus Franciscus zijn eigen kerk en de wereldgemeenschap uit tot serieus nadenken: over het pastoraat, mensenrechten en over de bescherming van het milieu.

Wie luistert er nou naar Indianen…?

-   door onze correspondent Frans Wijnands   -

‘We hebben ze het geloof gebracht met het idee dat we tegen die Indianen wel konden zeggen wat we wilden, wat volgens ons goed was. We brachten onze Europese ervaringen en visie naar het Amazonegebied zonder acht te slaan op de tradities, gebruiken en gewoonten van die inheemse bevolking. Maar ja, in Europa gaan de dingen nu eenmaal anders en dat zal op de komende bisschoppensynode wel blijken’. Mgr. Erwin Kräutler staat in het Vaticaan bekend als ‘de Amazone-bisschop’. De Braziliaans-Oostenrijkse Kräutler trok in 1965 als jong missionaris naar het Braziliaanse Amazonegebied om er te werken bij zijn oom, bisschop van het bisdom Xingu, het grootste rk-diocees van Brazilië. In 1980 werd hij tot bisschop gewijd en nam hij de taak van zijn oom over. Nu is mgr. Kräutler zelf met emeritaat maar dat weerhoudt hem er niet van om onvermoeibaar op te blijven komen voor de mensenrechten van de oorspronkelijke Indiaanse bevolking. Een minderheid waar eigenlijk niemand naar luistert, constateert mgr. Kräutler. Een aantal jaren geleden maakte hij paus Franciscus attent op de beroerde situatie in het Amazonegebied, waar ontbossing, ontginningen en aangestoken bosbranden de oorspronkelijke bewoners van hun grondgebied verdrijven en waar de natuur  slachtoffer wordt van de mens die alleen maar oog heeft voor economische belangen en geldelijk gewin.

‘Het gaat, vrees ik, voor onrust en grote spanningen zorgen als op de komende bisschoppenconferentie twee pastorale opvattingen op elkaar botsen. Europeanen zien veel dingen anders dan wij. Bij ons begint alles aan de basis. De mensen zeggen wat ze denken. Daar moet je respect voor hebben, je moet naar ze luisteren, zeker als bisschop’. Natuurlijk neemt de emeritus-bisschop deel aan de synode. Net als een andere Braziliaan, emeritus-kardinaal Claudio Hummes. Deze 84-jarige franciscaan is al jaren een autoriteit binnen de rk-kerk. In het Jezuïetenblad Civilta Cattolica blikte hij onlangs vooruit op de synode en dat liegt er niet om. ‘We gaan natuurlijk niet naar die synode om te herhalen wat al zo vaak gezegd is, hoe mooi en theologisch onderbouwd dat ook moge zijn’.  Je hoeft dan de begrippen ‘vrouwelijke diakens’ en ‘getrouwde priesters’ maar te noemen en de tegenstellingen tussen de kerkelijke leer en de praktische pastorale zielzorg springen levensgroot in het oog.

Amazonië is de niet staatkundige aanduiding voor het immense regenwoud, het grootste op aarde. Het heeft een oppervlakte van 5,5 miljoen vierkante kilometer en strekt zich uit over maar liefst negen Zuidamerikaanse landen, waaronder Suriname. Maar het grootste deel – ruim 60% - ligt in Brazilië. De huidige Braziliaanse regering en vooral president Jair Bolsonaro worden vanwege hun economische ontwikkelingsplannen als de grootste bedreiging voor het regenwoud gezien.  Bolsonaro wil het bos open leggen voor landbouw, veeteelt, maar ook voor mijnbouw en gigantische waterkrachtprojecten.

Vanuit de behoudende hoek binnen de rk-kerk is er weerstand tegen voorstellen van priesters en bisschoppen uit het Amazonegebied om misschien getrouwde mannen en vrouwen meer bij de zielzorg en de liturgie te betrekken. Kardinaal Hummes begrijpt dat wel, maar vindt dat er creatief naar de toekomst moet worden gekeken. Verscheidenheid binnen onze ene Kerk  moet geen bedreiging, maar een verrijking zijn, vindt hij. ‘De verscheidenheid is juist de rijkdom van de eenheid van de Kerk’.

Paus Franciscus heeft al laten weten dat hij het priesterambt niet meteen toegankelijk zal maken voor gehuwde mannen. Maar alleen het idee al dat er hardop over gesproken wordt jaagt de behoudende roomse clerus in de gordijnen. In die kringen heerst grote bezorgdheid en zelfs angst voor deze synode, vandaar de forse kritiek in aanloop er naar toe. ‘Eén punt is fundamenteel. De Apostolische Traditie, de leer van Jezus en de Apostelen overgenomen uit het Nieuwe Testament is leerstellig de enige toetssteen voor alle standpuntbepalingen over doctrine en praktijk. Amazone of geen Amazone, in geen enkel land, kan de kerk verwarring, laat staan tegengestelde leerstelling toestaan, omdat dit de Apostolische Traditie zou schaden’. Dat schreef uitgerekend kardinaal Georg Pell onlangs aan zijn gelovigen. De kardinaal wacht in een Australische gevangeniscel zijn hoger beroep inzake een misbruikschandaal af en heeft kennelijk de tijd om zich over de zuiverheid van de leer druk te maken.

‘Maar we hebben het wèl over andere bisdommen en parochies dan waar we in Europa aan gewend zijn. In mijn diocees zijn meer dan 800 parochies. Een priester komt daar eens in de twee, drie jaar langs. En in die tussentijd bestieren vrouwen de kerk. Als zij het niet deden…? Vrouwen kunnen veel dingen beter dan mannen, en daar hoort ook het diakenschap bij vindt mgr. Kräutler. Dat heeft volgens hem niks met ‘vrouwenkerk’ of ‘mannenkerk’ te maken. Er is maar één kerk waarin mannen en vrouwen gelijkberechtigd zijn in  het pastorale werk, de diaconie inbegrepen.

Ook kardinaal Hummes pleit voor aangepaste veranderingen en niet eindeloos het Europese priestermodel overplanten naar een totaal andere cultuur en andere omstandigheden zoals in het Amazonegebied. Natuurlijk kan de Amazone-synode het celibaat niet opheffen, maar de meer dan 185 deelnemers aan deze bijeenkomst kunnen wel pleiten voor aanpassingen, zelfs voor gewijde, getrouwde mannen om de rk-kerk in het priester-arme Amazonegebied levend te houden.

franswijnands@kpnmail.nl